Jak mógł brzmieć średniowieczny fidel znaleziony w Elblągu? To pytanie zadawałem sobie odkąd odwiedziłem Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, gdzie na własne oczy można zobaczyć ten niesamowity instrument.
Czym właściwie jest Fidel?
Fidel nazywany też lirą smyczkową pojawił się w Europie około XII - XIII wieku i był jednym z popularniejszych instrumentów smyczkowych średniowiecza. Używany nie tylko na dworach rycerskich ale również w wśród niższych warstw społecznych gdzie świetnym przykładem jest właśnie tytułowy Fidel z Elbląga.
Był to przodek obecnych skrzypiec, które ukształtowały się dopiero w XVI wieku.
Nie istniała jedna standardowa budowa fidla, różniły się one kształtem, wielkością, liczbą strun oraz strojeniem - wszystko to było zależne od regionu.
Bodleian Library MS. Bodl. 264, The Romance of Alexander in French verse, 1338-44; 157v
Fidel z Elbląga
Jedno ze znalezisk tego instrumentu pochodzi z Elbląga i datowane jest na przełom XIV-XV wieku. Oryginalny instrument znajduje się w Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.
Fidel został odnaleziony w starej zabudowie miejskiej na jednej z średniowiecznych parceli mieszczańskich, dokładnie w dole kloacznym za domem gdzie wyrzucano wszelkie nieczystości.
Instrument jest bardzo prosty, korpus wystrugany jest niezbyt równo z jednego kawałka drewna lipowego. Pudło rezonansowe jest płaskie, niestarannie oszlifowane wewnątrz, przechodzące w krótką szyjkę która kończy się płytą kołkowa w kształcie liścia lipy. Zachowały się w niej 4 otwory z fragmentami kołków do napinania strun.
Instrument jest mały ma zaledwie 333mm długości, a głębokość pudła rezonansowego waha się w okolicy 22mm.
Na płycie wierzchniej widać ślady po odbitym podstawku, są one ustawione pod skosem do osi instrumentu.
Fidel z Elbląga, XIV - XVw
Jak to brzmiało? Rekonstrukcja średniowiecznego fidla
Rekonstrukcji mojego średniowiecznego fidla podjął się wybitny rzemieślnik Sebastian Cielecki, posiada on ogromne doświadczenie w budowie średniowiecznych instrumentów smyczkowych. Instrument powstał mocno bazując na znalezisku z Elbląga, ale również w oparciu o ikonografię z epoki.
Postawiliśmy na konstrukcję z 3 strunami, ze względu na bardzo małe rozmiary fidla - ma on dokładnie te same wymiary co Elbląski fidel.
Wpłynęło to znacząco na komfort grania, jest więcej miejsca na ułożenie palców. Na instrumencie tym gra się techniką paznokciową, nie dociskamy strun do podstrunnicy tylko skracamy je poprzez dotykanie paznokciem boku struny.
Zrezygnowaliśmy ze strunnika, również ze względu na rozmiary instrumentu, fidel lepiej brzmi bez niego mocując struny bezpośrednio do korpusu. Strunniki nie zawsze były używane o czym świadczą ikonografie, przy znalezisku z Elbląga również się on nie zachował.
Fidel podczas budowy przez Sebastiana Cieleckiego
Instrument został nastrojony w D - A - D, gdzie najcieńsza struna melodyczna czyli ta na której gramy jest w D, a pozostałe dwie struny A i D służą jako burdony czyli dają nam stały, taki sam dźwięk podczas gry. Jest to charakterystyczne dla średniowiecznych instrumentów i muzyki polifonicznej która dominowała w tym okresie.
Na instrumencie
Stwórz łatwo własną witrynę internetową z Webador